İnsanlık tarihinin en eski müzik parçası, 3400 yıl öncesinden günümüze ulaştı. 1950’lerin başında Suriye’nin kuzeyindeki antik Ugarit kentinde arkeologlar tarafından keşfedilen kil tabletler, Hurrian dilinde çivi yazısıyla işlenmiş gizemli işaretler içeriyor. Bu tabletler, dünyanın bilinen en eski notalı müzik eseri olarak kabul edilen bir ilahiyi barındırıyor.
Kaliforniya Üniversitesi’nden Asuroloji profesörü Anne Draffkorn Kilmer’in 1972’de tamamladığı çeviri, bu eserin bir Sümer ilahisi olduğunu ortaya koydu.
Bilim dünyası, bu keşfin batı müziğinin kökenlerine dair anlayışımızı kökten değiştirdiğini söyledi.
KİL TABLETLERİN HİKÂYESİ
Ugarit’te, bugünkü Ras Shamra bölgesinde bulunan tabletler, milattan önce 14. yüzyıla tarihleniyor. Fransız arkeologların 1950’lerdeki kazılarında gün ışığına çıkan bu eserler, 36 kadar ilahiden oluşan bir koleksiyonun parçası.
Ancak yalnızca “Hurrian İlahisi No. 6” olarak bilinen parçasıyla tamamlanmış haliyle günümüze ulaşabildi. Tabletlerin üst kısmında ilahinin sözleri, alt kısmında ise bir lirle çalınması için talimatlar yer aldı. İlahinin, meyve bahçelerinin tanrıçası Nikkal’a adandığı düşünüldü.
Oxford Üniversitesi’nden arkeolog Prof. Dr. Andrew George, “Bu tabletler, antik Mezopotamya’da müziğin sadece bir sanat değil, aynı zamanda dini bir ritüel olduğunu kanıtlıyor” dedi.
BİLİMSEL ÇÖZÜMLEME: NOTALAR NASIL ÇÖZÜLDÜ?
Anne Draffkorn Kilmer, 1960’larda Sümer tabletlerindeki müzik teorisini incelemeye başladı ve 15 yıllık titiz bir çalışmanın ardından 1972’de bu ilahinin notalarını deşifre etti.
Kilmer, tabletlerdeki çivi yazısı işaretlerinin, 7 notalı diatonik skalayı ve armoniyi içerdiğini keşfetti. Bu bulgu, 1988’de Archeologia Musicalis dergisinde Richard Fink tarafından kaleme alınan bir makaleyle desteklendi.
ink, “Bu parça, müzikologların antik dünyada armoninin var olmadığı ya da imkânsız olduğu yönündeki görüşlerini çürüttü. Diatonik skala, sanılandan 1400 yıl önce kullanılıyordu” dedi.
Kilmer’in meslektaşı Richard Crocker ise, “Bu keşif, batı müziğinin kökenlerini yeniden yazmamızı sağladı. Mezopotamya, müzik tarihinin sıfır noktası olabilir” yorumunu yaptı.
SESLER GÜNÜMÜZE NASIL ULAŞTI?
Tabletlerdeki notalar, modern bir klavyeyle yeniden seslendirildi. Ancak bu, Sümerlerin orijinal enstrümanı değil. Dönemin yaygın çalgısı olan dokuz telli lirle çalındığı tahmin edilen ilahi, ritim açısından belirsizlik taşıyor.
Berkeley Üniversitesi’nden müzikolog Prof. Dr. Richard Crocker, Kilmer ile birlikte Sounds From Silence adlı bir sesli kitap hazırladı. Bu çalışmada, ilahinin lirle yorumlanmış hali de sunuldu.
Crocker, “Midi klavye, bize sadece bir fikir veriyor. Asıl deneyim, antik bir lirle duyulmalı” dedi.
İngiliz müzisyen Michael Levy ise, ilahiyi lirle yeniden seslendirerek YouTube’da paylaştı ve “Bu melodi, tarihin derinliklerinden gelen bir zaman kapsülü” ifadesini kullandı.
BİLİMSEL TARTIŞMALAR VE YENİ BULGULAR
Hurrian İlahisi’nin yorumu, bilim dünyasında hâlâ tartışılıyor. Freiburg Üniversitesi’nden nörobilimci Dr. Jürgen Kornmeier, “Antik notaların modern enstrümanlarla çalınması, orijinal sesi tam yansıtmayabilir. Ritmik yapı ve vokal tarzı hâlâ bir muamma” dedi.
Suriyeli besteci Malek Jandali, ilahiyi bir orkestra eşliğinde yeniden düzenledi ve Echoes from Ugarit albümünde yayımladı. Jandali, “Bu melodi, Mezopotamya’nın kültürel zenginliğini gözler önüne seriyor” açıklamasını yaptı.
Londra Üniversitesi’nden arkeomüzikolog Prof. Dr. Richard Dumbrill ise, “Tabletlerin çözümü zor oldu çünkü Hurrian dili, Babil işaretleriyle yazılmış. Yine de bu, insanlığın müzikle bağının ne kadar eski olduğunu gösteriyor” dedi.
TÜRKİYE BAĞLANTISI VE KÜLTÜREL MİRAS
Hurrianlar, Mezopotamya’da MÖ 3000 ile MÖ 700 arasında varlık göstermiş bir halk. Bazı araştırmacılar, bu topluluğun Anadolu’ya da yayıldığını ve Kürtlerin atalarıyla bağlantılı olabileceğini öne sürdü.
TARİHİN SESİ HÂLÂ YANKILANIYOR
3400 yıl önce kil tabletlere kazınan bu melodi, insanlığın müzikle olan bağını gözler önüne serdi.
Prof. Dr. Andrew George, “Bu ilahi, sadece bir şarkı değil, antik dünyanın ruhani bir yansıması.” dedi.
Modern teknolojiyle yeniden seslendirilen Hurrian İlahisi, geçmişle bugün arasında bir köprü kurdu.
